• By Joanna Sapa
• Opublikowane 28 Marzec, 2016

„Head and shoulders, knees and toes, knees and toes...”, czyli o mowie ciała słów kilka

Przytoczony w tytule tego artykułu cytat to fragment, dobrze wszystkim znanej, angielskiej piosenki. Choć wydaje się ona być tylko zabawą lub atrakcyjną metodą nauki słówek, to – paradoksalnie – może też otwierać szerszy kontekst. Może mianowicie odsyłać do mowy ciała, w którą „angażują się” (jak w piosence): i głowa, i ramiona, i kolana, i oczy, i usta, a czasami nawet – palce u stóp…

Jednym z podstawowych pytań, które ludzkość zadaje sobie od zarania dziejów, jest pytanie o człowieka: „kim jest?”. Spośród wielu możliwych odpowiedzi, których na przestrzeni tysięcy lat udzielali filozofowie, psycholodzy bądź organizacje humanitarne, najtrafniejszą wydaje się być ta, którą zaproponował Arystoteles już w IV wieku p.n.e. Ów starożytny myśliciel, definiując „człowieka”, określił go po prostu (albo aż) jako „istotę społeczną”, wskazując tym samym na bardzo ważny aspekt człowieczeństwa, które realizuje się w pełni dopiero we wzajemnej relacji „ja – inni”.

Komunikacja zakodowana

Oczywiście, istnienie w społeczności wymusza wypracowanie jakiegoś, zrozumiałego dla wszystkich członków grupy, kodu (kodów) porozumiewania się, komunikacji.

Oprócz kodów językowych (innych dla poszczególnych społeczeństw, grup etnicznych, plemion) w porozumiewaniu się ważną rolę odgrywają także zachowania o charakterze niejęzykowym. Należy do nich m.in. mowa ciała, z języka angielskiego: body language (ważne: pojęcie mowa ciała jest znaczeniowo węższe niż termin komunikacja niewerbalna – nie są to więc określenia synonimiczne i nie należy używać ich zamiennie!), która obejmuje takie typy ekspresji, jak:

• mimika: „ruchy” twarzy, np.: ruchy oczu, brwi, ust;
• kinezjetyka: postawa i ukierunkowanie ciała, gesty i ruchy ciała;
• proksemika, tj. sposób „używania” przestrzeni interpersonalnej – m.in.: odległość od rozmówcy (strefa intymna: 0–45cm, przeznaczona jest dla bardzo bliskich osób z którymi tworzymy więzi uczuciowe; strefa osobista: 45–120cm, przeznaczona jest dla przyjaciół i poufałych rozmów; strefa oficjalna: 120–360cm, jest to obszar występujący podczas oficjalnych narad, posiedzeń itp.; strefa publiczna: sięga powyżej 360cm, zazwyczaj zniechęca do dialogu).

Co ważne, do mowy ciała nie zalicza się (tak zwanych) niewerbalnych aspektów mowy, to znaczy: tembru głosu, sposobu używania i wypowiadania słów, tempa mówienia, czy pomyłek językowych.

Pięćdziesiąt pięć do siedmiu…

Jak wynika z badań (patrz – wykres), komunikaty wyrażane za pomocą mowy ciała stanowią około 55% całości przekazu, podczas gdy komunikaty werbalne (słowa) to zaledwie 7%! Ta proporcja pokazuje wyraźnie, że w kontaktach z innymi ludźmi – i w sytuacjach osobistych, i zawodowych – tak naprawdę najważniejsze jest to, co odbiorca może dostrzec bądź intuicyjnie „wyczuć” (gesty, mimika, spojrzenie, postawa). Zwerbalizowana treść przekazu jest natomiast (niestety!) tylko „dodatkiem”, choć na szczęście – nie całkiem pozbawionym znaczenia.

Usta milczą… ciało – mówi, czyli jak odczytywać mowę ciała.

Wykorzystując kolejność części ciała, którą proponuje zacytowana w tytule piosenka, wyjaśnianie poszczególnych elementów body language rozpocznę od głowy i twarzy, później wskażę na „język” ramion oraz sygnały wysyłane oczami, uszami i… palcami u stóp.

I.            Head… [głowa; mimika twarzy]

• jeśli odbiorca trzykrotnie kiwnie głową w trakcie rozmowy, sugeruje nadawcy, że jest zainteresowany jego wypowiedzią (w efekcie przemowa może wydłużyć się nawet trzykrotnie);
• przechylanie głowy wskazuje, że odbiorca jest zainteresowany wypowiedzią nadawcy i chce go wysłuchać;
• jeśli rozmówca często drapie się w nos w trakcie dyskusji, to znaczy, że nie do końca dowierza naszym słowom;
• odbiorca zmarszczy brwi, jeżeli to co mówimy, wyda mu się podejrzane, dziwne

​II.            … and shoulders… [ruchy ramion i rąk]

• uścisk ręki połączony z położeniem drugiej dłoni na ramieniu odbiorcy wyraża nasz stosunek emocjonalny względem tej osoby – jeśli kładziemy rękę na lewym ramieniu rozmówcy, wyrażamy swoje przyjazne nastawienie; jeśli kładziemy dłoń na prawym ramieniu oznacza to, że próbujemy ograniczyć ambicje lub władzę osoby, z którą rozmawiamy;
• gdy układamy dłonie na zewnątrz, w stronę rozmówcy, oznacza to, że pragniemy zyskać jego uwagę i dajemy znak, że nasze słowa dotyczą go w szczególny sposób;
• dłonie skierowane do wewnątrz informują interlokutora o tym, że mamy charakter egocentryczny lub nie akceptujemy do końca tego, o czym mówi;
• jeśli podczas przemowy opieramy nasze dłonie na stole lub na kolanach, może to sugerować, że nie czujemy się dobrze w roli mówcy;
• zaciśnięte pięści mogą oznaczać tremę lub wrogość względem rozmówcy, otwarte dłonie natomiast – zrozumienie i chęć wysłuchania zdania innych;
• ciągłe poprawianie i przygładzanie włosów ręką oznacza niecierpliwość;
• osoba, która w trakcie rozmowy bawi się kosmykiem włosów, daje znak, że nie do końca wierzy naszym słowom albo – że chce się od nas zdystansować;

 III.            … and eyes and ears and mouth… [oczy, uszy i usta]

• zazwyczaj, kiedy rozmówca chce sobie coś przypomnieć, kieruje oczy do góry; natomiast, gdy przypomina sobie wydarzenia o znaczeniu emocjonalnym, kieruje oczy w dół;
• osoba (zwykle: kobieta), która zakłada w trakcie rozmowy włosy za uszy, jest zainteresowana tym co mówimy;
• pocieranie palcami płatków uszu zdradza stan niepokoju;
• zagryzanie warg oznacza, że znajdujemy się w sytuacji niewygodnej, z której chcielibyśmy uciec;
• jeśli odbiorca, słuchając nas, układa usta „w dzióbek”, to daje nam znak, że czuje się lepszy od nas i traktuje nas „z góry”;
• osoba, która często stuka palcem w swoje usta, jest z reguły indywidualistą;
• pokazywanie górnych zębów w czasie uśmiechu może być oznaką uwodzicielstwa;
• odkrywanie zębów szczęki dolnej charakterystyczne jest dla osób nieśmiałych lub takich, które chcą, aby oceniać je na podstawie ich czynów i osiągnięć, a nie wyglądu zewnętrznego;
• pokazywanie wszystkich zębów przy uśmiechu oznacza, że chcemy zaistnieć publicznie i być rozpoznawalni oraz zapamiętani przez współrozmówców.

 IV.            …knees and toes! [kolana, nogi i… palce u stóp]

• zdenerwowanie poznamy po przystępowaniu z nogi na nogę;
• jeśli rozmówca czuje się nieswojo, zaczyna uderzać piętami o podłogę oraz poruszać nogami w górę i w dół;
• podnoszenie palców u stóp oznacza, że uczucie jednego rozmówcy względem drugiego są bardzo pozytywne;
• palce stóp rozmówcy skierowane do drzwi są sygnałem, nie jest on zainteresowany rozmową.

​

Bibliografia:

1. Borg J.: Język ciała. Siedem lekcji komunikacji niewerbalnej. Warszawa 2011.
2. www.mowa-ciala.net/ [Dostęp: 30.10.2015]
3. www.psychiatria.pl/artykul/mowa-ciala-co-znacza-gesty/13456/2.html [Dostęp: 30.10.2015]
4. www.rogalinski.com.pl/mowa-ciala-wspolpraca-sfery-werbalnej-z-niewerbalna/ [Dostęp: 30.10.2015]
5. Nęcki Z.: Komunikacja międzyludzka. Kraków 1996.