• By Łukasz Palt
• Opublikowane 6 Marzec, 2013

Jak już podjąć psychoterapię, to w jakim nurcie? Odc. 4 Analiza transakcyjna

Analiza transakcyjna jest terminem ukutym w latach 60. XX w. przez psychiatrę Erica Berne’a na określenie koncepcji zaburzeń oraz metody terapeutycznej. Przez autora podejścia zaliczana jest do nurtu psychiatrii społecznej, zaś przez innych badaczy do nurtów komunikacyjnych lub psychodynamicznych. Sam termin – analiza transakcyjna – przez Berne’a rozumiany jest jako sposób badania transakcji wymienianych przez ludzi. Przez transakcję rozumie się dowolną interakcję (przeważnie werbalną, choć niekoniecznie), jaka może zajść pomiędzy dwoma lub większą ilością osób.

Transakcje rozpatrywane (analizowane) są z punktu widzenia struktury osobowości. Zdaniem Berne’a każda osoba posiada w sobie trzy „składniki”, które razem stanowią jej ego: (1) Dziecko, (2) Rodzic i (3) Dorosły (a właściwie dziecięcy stan ego, rodzicielski stan ego oraz dorosły stan ego). Pierwszy z nich reprezentuje pierwiastek znajdujący się w osobie, który wyniosła ona z dzieciństwa. Związany jest zatem ze skłonnością do zabawy, żartów, emocjonalnością oraz ciekawością świata (a także złośliwością, małostkowością i rozwydrzeniem). Rodzic reprezentuje normy zachowań wyniesione z kontaktu z naszymi opiekunami, a także skłonność do opieki. Z kolei Dorosły określany jest czasami jako „maszyna do rozwiązywania problemów”. Zasadniczo jest pozbawioną emocji częścią osobowości odpowiadającą za jak najbardziej optymalny dla człowieka kontakt ze światem.

Przyjęcie opisanych powyżej założeń o strukturze osobowości pozwoliło Berne’owi zdefiniować termin transakcja. Jest to każdy rodzaj interakcji, z którego czerpiemy określone korzyści (zwane głaskami). Osoba wchodzi w interakcję ze z góry określonym celem (zwykle niedostępnym świadomości), który to cel stara się w tej interakcji realizować. Kontakty zdrowe (niepatologiczne) odbywają się bez szkody dla obydwu stron (a zazwyczaj też z korzyściami dla obu). Z kolei niezdrowe (patologiczne) interakcje społeczne obliczone są na „wyjście na swoje” kosztem drugiej strony (stron).

Każda z tych transakcji odbywa się z konkretnego poziomu osobowości (np. Dziecko osoby A rozmawia z Dzieckiem osoby B). O transakcjach komplementarnych mówimy, gdy np. osoba A komunikuje z poziomu Rodzica do poziomu Dziecka osoby B, zaś osoba B odpowiada jej z poziomu Dziecka do poziomu Rodzica. Z kolei o transakcjach skrzyżowanych mówimy, gdy nie zachodzi ich komplementarność (np. osoba A komunikuje z poziomu Rodzica do poziomu Dziecka osoby B, zaś osoba B odpowiada jej również z poziomu Rodzica). Można również wyróżnić transakcję podwójną, gdy na poziomie obserwowalnym (tzw. społecznym) zachodzi jedna interakcja komplementarna, zaś na poziomie nieobserwowalnym (tzw. psychicznym) zachodzi inna.

Analizowanie przebiegu transakcji preferowanych przez daną osobę jest podstawą pracy w opisywanym nurcie. Celem jest „wyprostowanie” sposobów komunikacji, tzn. nauczenie osoby komunikowania się z poziomów osobowości adekwatnych w danej sytuacji, a nie takich, które w patologiczny sposób zapewniają zaspokojenie potrzeb danej jednostki.

Gra i skrypt

Przez grę Berne rozumie „serię komplementarnych transakcji ukrytych prowadzących do dobrze określonego, dającego się przewidzieć celu”. Celem gry jest zebranie przez osobę tak dużej ilości głasków, jak jest to możliwe. Autor wartościuje każdą grę jako mniej lub bardziej patologiczną, niemniej jednak niektóre z nich (np. gry towarzyskie) uznaje za mniej, a inne (np. gry życiowe) za bardziej szkodliwe.

Skrypt jest nadrzędną kategorią w opisywaniu przez Berne’a życia jednostki. Skrypt oznacza „scenariusz” życiowy przekazany dziecku przez rodziców, wg którego przeżywa ono swoje życie. Skrypty mogą być dla jednostki korzystne (mówi się wówczas o skryptach zwycięzców) lub szkodliwe (skrypty przegranych), które prowadzą na życiowy margines lub nawet kończą się śmiercią. Każdy skrypt składa się z określonej ilości gier, w które gra posiadacz takiego scenariusza.

Metody leczenia i cele terapii

W przypadku analizy transakcyjnej nie mówi się zasadniczo o „metodach leczenia”, gdyż nie jest ona przeznaczona do potocznie rozumianego „leczenia” (jako usunięcia choroby). Nie została bowiem stworzona dla pacjentów psychiatrycznych, lecz dla osób, które z różnych powodów nie radzą sobie ze swoimi związkami interpersonalnymi (niekoniecznie intymnymi). Oczywiście Berne stosował analizę transakcyjną wobec pacjentów psychiatrycznych, którzy zostali wyleczeni z najcięższych objawów, a których celem stał się całkowity powrót do zdrowia.

Analiza transakcyjna zajmuje się trzema zagadnieniami. Pierwszym z nich są patologiczne transakcje, które przynoszą jednostce i jej otoczeniu cierpienie. Wówczas celem terapii staje się nauczenie osoby rozpoznawania tych stanów ego, z których w danym momencie się komunikuje oraz powstrzymywania tych stanów, które w danym momencie nie powinny tego robić. Drugim zagadnieniem jest analiza gier, w które grają osoby. Jest to najczęstsza metoda pracy par, których związki nie są satysfakcjonujące. Terapeuta w tym przypadku skupia się na wykazaniu ukrytych celów gry, która jest grana, transakcji, które za sobą pociąga oraz zachęcenie klientów do wypracowania nowych sposobów interakcji, tym razem nie wg scenariusza dyktowanego przez grę. Ostatnim (i najtrudniejszym) zadaniem analizy transakcyjnej jest zmiana lub odrzucenie skryptu danej osoby. Najtrudniejszym, gdyż skrypt jest czymś, co jest nam „dyktowane” prawie od urodzenia, zatem równie ciężko jest go zmienić, jak zmienić swoją skórę. Domyślnym celem opisywanej metody jest uwolnienie osoby od skryptu tak, by mogła żyć swoje życie zgodnie ze swoją wolą i dokonywać prawdziwie wolnych wyborów. Są jednak skrypty bardzo trudne lub niemożliwe do zmiany (zwłaszcza skrypty najbardziej patologizujące lub śmiertelne). Wówczas celem klienta i terapeuty jest zmiana zakończeniu skryptu tak, by nie prowadził do choroby psychicznej lub śmierci.

W związku ze stawianymi sobie celami analiza transakcyjna przeznaczona jest przede wszystkim dla osób, których nie zadowalają ich związki z innymi i chciałyby zmienić swój sposób wchodzenia w interakcję na taki, który czynił by je bardziej szczęśliwymi. Jest również polecana osobom, które czują, że ich życie sterowane jest przez jakieś fatum i ciągle popełniają podobne błędy prowadzące do podobnych konsekwencji.

Podsumowanie

Analiza transakcyjna jest nową metodą terapeutyczną, stosunkowo mało popularną w Polsce. Za granicą wykorzystywana jest przede wszystkim do terapii grupowej, gdyż największe efekty daje przy możliwości analizowania na bieżąco swoich interakcji. Opisywana jest jako skuteczna w przypadku trudności komunikacyjnych, trudności interpersonalnych oraz trudności życiowych nie spowodowanych chorobami psychicznymi (wyjątek stanowi alkoholizm). Polecana jest przede wszystkim osobom, które nie preferują terapii grupowej w modelu proponowanym przez Yaloma lub stawiają na swój samorozwój.

Bibliografia

·         Berne E. (2007): Dzień dobry… i co dalej? Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.

·         Berne E. (2011): W co gają ludzie: Psychologia stosunków międzyludzkich. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

·         Grzesiuk L., Jakubowska U. (2005): Analiza transakcyjna Erica Berne’a. W: L. Grzesiuk (red.): Psychoterapia. Teoria. Warszawa: Wydawnictwo Psychologii i Kultury Eneteia, s. 221-224.