Celem przeprowadzonego badania było pozyskanie informacji na temat stanu zdrowia psychicznego studentów w województwie śląskim – w szczególności rozpowszechnienia występowania depresji, która według doniesień WHO jest najbardziej rozpowszechnionym zaburzeniem psychicznym i uznawana jest współcześnie za jedną z głównych chorób cywilizacyjnych – oraz charakterystycznych rysów osobowości mogących występować również jako objawy zaburzeń osobowości.
Pozyskanie wyników niniejszego badania ma być pomocne w dostosowaniu oferty wsparcia psychologicznego oferowanego studentom w ramach uczelni macierzystej, a także wskazać potencjalne kierunki dalszego rozwoju dla planowanych na Uniwersytecie Śląskim dalszych działań profilaktycznych i informacyjnych w obrębie tematyki zdrowia psychicznego.
Badanie odbyło się w ramach realizacji projektu "Co nas spina? - kampania na rzecz ochrony zdrowia psychicznego" (III edycja) organizowanego przez Stowarzyszenie RAZEM oraz Uniwersytet Śląski w Katowicach. Kampania prowadzona jest w ramach realizacji zadania publicznego Województwa Śląskiego w dziedzinie promocji i ochrony zdrowia psychicznego pn.: „Promocja zdrowia psychicznego i zapobieganie zaburzeniom psychicznym.” Projekt współfinansowany jest ze środków Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego.
Badanie przeprowadzono wśród studentów uczelni śląskich z wykorzystaniem sieci USOSweb w strukturze Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, która umożliwiła przeprowadzenie w pełni anonimowego badania wśród studentów. Badanie miało charakter dobrowolny, możliwy był tylko jednokrotny udział studenta w badaniu. Do przeprowadzenia badania organizatorzy zaprosili również inne Uczelnie Śląskie. Dane zbierano przez 3 tygodnie - we wrześniu i październiku 2014r.
Grupa badawcza
W badaniu wzięło udział 3283 studentów, w tym 2351 kobiet (około 72% badanej grupy) oraz 932 mężczyzn (około 28% badanej grupy). Średnia wieku osób badanych wyniosła 21,7 lat. Najmłodsza z badanych osób miała 18 lat, najstarsza 54. Badaną grupę stanowiły osoby studiujące na kilkudziesięciu różnych kierunkach studiów, na 12 różnych wydziałach Uniwersytetu Śląskiego oraz w Szkole Zarządzania UŚ. Do najliczniej reprezentowanych w grupie badawczej należą: Wydział Filologiczny UŚ (21% grupy), Wydział Prawa i Administracji UŚ (19% grupy), Wydział Nauk Społecznych UŚ (17%) oraz Wydział Pedagogiki i Psychologii UŚ (11%). Dane szczegółowe przedstawiono na Rysunku 1.
Metoda badawcza
Badanie przeprowadzono przy użyciu dwóch kwestionariuszy psychologicznych opartych o samoopis.
Skala Depresji Becka (BDI-II)
Składająca się z 21 zestawów stwierdzeń odnoszących się do opisu natężenia występowania objawów depresyjnych w ostatnim miesiącu poprzedzającym moment pomiaru. Odpowiedzi ułożone są w skali 4-punktowej odzwierciedlającej nasilenie występowania objawu (punkty od 0 do 3). Wynik ogólny stanowi sumę udzielonych odpowiedzi. W poszczególnych itemach narzędzie pozwala na szacunkowe określenie nasilenia występujących objawów depresji, na które składają się takie czynniki jak: obniżenie nastroju, obniżenie aktywności złożonej, lęk, somatyzacja, zaburzenia rytmów biologicznych oraz myśli samobójcze. Niestety nie istnieją normy diagnostyczne zaadaptowane dla populacji polskiej, oryginalne normy sugerują, następującą interpretację wyników:
Inwentarz do badania zaburzeń osobowości wg DSM-IV: IBZO-DSM-IV (M. Radochońskiego oraz J.M. Stanika)
Inwentarz składa się z 100 stwierdzeń opisujących trwałe cechy i zachowania. Narzędzie to ma na celu pomiar niepatologicznych syndromów zaburzeń osobowości, czyli trwałych i sztywnych wzorców wewnętrznego doświadczania oraz zachowania, które wyraźnie odbiegają od oczekiwań środowiska wobec jednostki. Narzędzie wyodrębnia (za DSM-IV) 10 syndromów zaburzeń osobowości: paranoidalnej, schizoidalnej, schizotypowej, antyspołecznej, borderline, histrionicznej, narcystycznej, unikającej, zależnej oraz obsesyjno-kompulsywnej (Stanik, 2006).
Skala Depresji Becka (BDI-II)
Na wszystkie pytania testu odpowiedziało 3283 osoby. Średni wynik w badanej grupie w skali depresji wynosi 10,54 punktów. Rozpiętość wyników obejmowała przedział od 0 do 63, σ = 9,61. Wynik ten wskazuje na podwyższenie występowania objawów depresyjnych w tej grupie. W przedziale powyżej
11-stu punktów w skali depresji (wynik sugerujący według autora testu nasilenie objawów na poziomie depresji lekkiej) znalazło się aż 1279 osób (49%). Wynik powyżej 28 punktów (depresja głęboka) w tej skali uzyskało 184 badanych (5,05%).
Nasilenie objawów depresyjnych w badanej grupie wykazało nieznaczną zależność od płci. Średnia wyników uzyskanych w grupie kobiet jest nieco wyższa od średniej w grupie mężczyzn (Rysunek 2).
Przejawiane w badanej grupie objawy depresyjne objęły również występowanie myśli samobójczych. Aż 13,9% badanych przyznało, iż myśli o samobójstwie (choć nie mogłoby go dokonać), 1,1% badanych wskazało, iż pragnie odebrać sobie życie (36 osób), a 0,94% badanych (tj. 31 osób) twierdzi, iż popełni samobójstwo, gdy będzie ku temu odpowiednia sposobność.
Inwentarz do badania zaburzeń osobowości wg DSM-IV: IBZO-DSM-IV (M. Radochońskiego oraz J.M. Stanika)
Najbardziej rozpowszechnionymi wzorcami cech charakteryzujących poszczególne typy zaburzeń osobowości w badanej grupie okazały się być rysy osobowości unikającej, zależnej i schizotypowej. Uzyskane wyniki surowe przeliczone zostały zgodnie z oryginalnymi normami dla płci testu IBZO-DSM-IV.
W grupie kobiet-studentek najczęściej występującymi wzorcami syndromów zaburzeń osobowości są cechy osobowości borderline, unikającej i schizotypowej. W przypadku skali osobowości borderline kobiety uzyskały istotnie wyższe średnie wyniki (po uwzględnieniu różnic międzypłciowych przy przeliczaniu na normy stenowe) od mężczyzn. Wynik ten zgodny jest z trendami występującymi w badaniach na świecie, jednak w przypadku osobowości schizotypowej literatura przedmiotu wskazuje na większe rozpowszechnienie tego typu zaburzeń wśród mężczyzn, co nie znalazło odzwierciedlenia w uzyskanych tutaj wynikach (Cierpiałkowska, 2007).
W grupie mężczyzn-studentów najczęściej występującymi wzorcami rysów zaburzeń osobowości okazały się być osobowość narcystyczna, unikająca i zależna. W przypadku skali osobowości narcystycznej mężczyźni uzyskali istotnie wyższe średnie wyniki (po uwzględnieniu różnic międzypłciowych przy przeliczaniu na normy stenowe) od kobiet, co zgodne jest z założeniami teoretycznymi dotyczącymi rozpowszechnienia tego zaburzenia; w przypadku osobowości unikającej i zależnej nie wystąpiły istotne różnice pomiędzy wyłonionymi ze względu na płeć grupami.
Należy tu szczególnie podkreślić, iż wyniki te odzwierciedlają cechy i rysy osobowości, czyli utrwalone wzorce w obrębie postrzegania, ustosunkowań emocjonalnych, tendencji poznawczych w spostrzeganiu siebie i świata oraz zachowań w różnorodnych relacjach społecznych. Omawiane rysy osobowości będą przejawem zaburzeń osobowości tylko, gdy będą trwałymi, sztywnymi i niedostosowanymi do potrzeb i sytuacji wzorcami nieprawidłowego i nieadaptacyjnego funkcjonowania, prowadzącymi do wyraźnie złego samopoczucia, utrudniającymi funkcjonowanie społeczne, a ukształtowanymi już w okresie dzieciństwa lub adolescencji (Stanik, 2006). Zgodnie z doniesieniami badawczymi literatury przedmiotu rozpowszechnienie zaburzeń osobowości w populacji ogólnej dotyczy do około 10% (Cierpiałkowska, 2007). Należy jednak pamiętać, iż cechy charakteryzujące poszczególne rysy osobowości w mniejszym lub większym nasileniu występują również u osób o zdrowej osobowości, a ich przejawianie może nasilać się w szczególnie trudnych sytuacjach życiowych. W celu lepszej identyfikacji osób przejawiających rysy poszczególnych zaburzeń osobowości dalszej analizie poddano jedynie wyniki tych osób badanych, które uzyskały w poszczególnych skalach inwentarza IBZ0-DSM-IV wyniki bardzo wysokie (steny 8 –10).
Wyniki zaprezentowane w Tabeli 2 wskazują, iż w badanej grupie najczęściej występującymi rysami typowymi dla zaburzeń osobowości (wysokie wyniki w danej skali inwentarza IBZO-DSM-IV) są osobowość borderline oraz osobowość unikająca.
Analizie poddano również zależność pomiędzy przejawianymi rysami zaburzeń osobowości a nasileniem objawów depresyjnych. Wyniki pokazują, iż na zaburzenia depresyjne najbardziej narażone są osoby wykazujące rysy osobowości borderline, paranoidalnej, unikającej oraz schizoidalnej i schizotypowej (Tabela 3).
Szczególnej analizie poddano również grupę osób szczególnie zagrożonych gestami i zachowaniami suicydalnymi (odpowiadające na pozycję „I” kwestionariusza BDI-II: „Pragnę odebrać sobie życie” lub „Popełnię samobójstwo, jak będzie odpowiednia sposobność”). Grupę tę stanowi 67 osób, średnia wieku wynosi w niej 22 lata (min. 19; max. 35; σ =3,21), składa się na nią 38 kobiet (57%) i 29 mężczyzn (43%). 10 spośród badanych osób z grupy ryzyka (15%) studiuje więcej niż jeden kierunek studiów; jedynie 6% tej grupy korzysta z pomocy psychologicznej proponowanej przez Uczelnię, a 70% tych osób nie wiedziało wcześniej, iż możliwe jest uzyskanie takiej pomocy w obrębie Uczelni.
Średnia wyników w skali BDI-II w opisywanej grupie wynosi 36,2 punkta, a zatem odpowiada nasileniu głębokiej depresji. Ponadto grupę osób wykazujących chęć odebrania sobie życia charakteryzują zdecydowanie wyższe niż ogólnej grupie badawczej średnie wyniki w skalach rysów zaburzeń osobowości inwentarza IBZO-DSM-IV (Tabela 4).
Najwyższe wyniki grupa osób o podwyższonym ryzyku suicydalnym osiąga w skali osobowości borderline, co zgodne jest z obrazem klinicznym tego zaburzenia (m.in. niestabilność emocjonalna, impulsywność, lęk, czyny i gesty autodestrukcyjne).
W niniejszej grupie dokonano również porównania nasilenia występowania objawów depresyjnych ze względu na płeć, uzyskane wyniki wskazują jednak na brak istotnych różnic pod względem nasilenia występowania tychże objawów pomiędzy kobietami i mężczyznami wykazującymi chęć odebrania sobie życia. Mężczyźni w tej grupie osiągają natomiast istotnie wyższe wyniki w skali osobowości obsesyjno-kompulsywnej inwentarza IBZO-DSM-IV (Rysunek 3).
Podsumowanie
Z przeprowadzonego badania wynika, podobnie jak z wyników uzyskanych w badaniu ubiegłorocznym (Bolek, 2013), iż wśród studentów na terenie województwa śląskiego wyraźnie zaznacza się problem występowania depresji i pojedynczych objawów depresyjnych. Wyjątkowo niepokojące wydaje się być rozpowszechnienie występowania myśli samobójczych wśród młodych ludzi. Szczególnie narażone na znaczne nasilenie tego objawu wydają się być osoby o rysach osobowości borderline, a także schizoidalnej i schizotypowej. Istotny wydaje się być również fakt, iż w grupie osób o nasilonych myślach samobójczych zwiększa się procent mężczyzn w stosunku do ich udziału w grupie badawczej, mimo iż to kobiety wykazują wyższe nasilenie objawów depresyjnych. Statystyki te są o tyle niepokojące, iż na ogół to właśnie mężczyźni częściej dokonują skutecznych prób samobójczych (Cierpiałkowska, 2007).
Badanie zostało zrealizowane w ramach realizacji projektu "Co nas spina? - kampania na rzecz ochrony zdrowia psychicznego" (III edycja) organizowanej przez Stowarzyszenie na rzecz wspomagania osób z niepełnosprawnością i ich otoczenia "Razem" oraz Uniwersytet Śląski w Katowicach.
Projekt współfinansowany jest ze środków Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego.
Artykuł
Studenci i Doktoranci Uniwersytetu Śląskiego mogą korzystać z bezpłatnego wsparcia psychologicznego i poradnictwa w Centrum Obsługi Studenta.
Skontaktuj się ze specjalistami w następujących obszarach:
W celu ustalenia terminu indywidualnej konsultacji psychologicznej prosimy o kontakt drogą elektroniczną lub telefonicznie.
Więc Jestem! - Studencki serwis rozwoju tworzony przez Centrum Obsługi Studenta Uniwersytetu Śląskiego
