• By mgr Jargieło Sandra
• Opublikowane 15 Luty, 2012

Skuteczne uczenie się - kilka słów o technikach zapamiętywania i mindmappingu

Wielu studentów podczas sesji egzaminacyjnej przeżywa katusze. Uskarża się na trudności z koncentracją, zapamiętywaniem, kojarzeniem, cierpi z powodu bezsenności i stresu przejawiającego się w różny sposób. To tylko niektóre z nieprzyjemności, które niestety często wiążą się z nauką. Prawdopodobnie bardzo trywialnie zabrzmi stwierdzenie, że nauka nie musi być nieprzyjemna, ale faktycznie nie musi! Wystarczy podejść do niej we właściwy sposób, uczyć się skutecznie, a także dać sobie czas zarówno na przyswojenie materiału, jak i na należyty odpoczynek.

Nie chodzi tylko o to, aby odpowiednio wcześnie rozpocząć przygotowania do egzaminu czy kolokwium, ale również o to, a w zasadzie głównie o to, by uczyć się skutecznie. Wiele osób nie posiada tej umiejętności i regularnie stosuje własne, nieefektywne sposoby uczenia, które zostały wypracowane i utrwalone podczas wielu lat wcześniejszej edukacji. Nie trudno się dziwić, skoro w szkołach brakuje uświadamiania na temat tego, jak się uczyć, więc każdy robi to tak, jak mu się wydaje, że powinien. Skutki tego nie są zadowalające. Poświęcamy nauce dużo więcej czasu, a efekty nie koniecznie na to wskazują. Materiał powinniśmy zapamiętywać szybko, trwale i przyjemnie. Wydaje się to niewiarygodne, a w praktyce nie jest trudne do osiągnięcia. W tym momencie pojawia się pytanie - jak powinnyśmy się uczyć?

Mnemotechniki

Sekret technik pamięciowych (mnemotechnik) opiera się na zastosowaniu kodów pamięciowych, które pozwalają na wykorzystanie zasobów naszej pamięci i umożliwiają wydobywanie z niej dowolnych informacji.  Aby mieć dobrą pamięć należy korzystać z wszystkich możliwości naszego umysłu. Większość technik pamięciowych odwołuje się do wyobraźni i skojarzeń, czyli łączenia nowych informacji z informacjami, które już posiadamy. Główne zasady tworzenia obrazów, które są najszybciej zapamiętywane i najłatwiej wydobywane z pamięci to:

1. Przyjemność – umysł chętniej powraca do obrazów pozytywnych i przyjemnych, w przeciwieństwie do obrazów negatywnych, które są blokowane przez pamięć
2. Barwa – obrazy kolorowe, mieniące się, lśniące
3. Ruch – obrazy ożywione, pełne akcji, gwałtowne i dynamiczne
4. Absurdalność i humor – obrazy śmieszne, zabawne, absurdalne, surrealistyczne
5. Związki – łączenie nowych informacji z informacjami znanymi, zakodowanymi w pamięci, poprzez stosowanie systemu zakładek, Łańcuchowej Metody Skojarzeń, symboliki
6. Przesada - wielkość, ilość, kształt, dźwięk; przesada może być związana zarówno z bardzo małym jak i bardzo dużym natężeniem danej cechy np. przedmiot malutki lub olbrzymi
7. Uszczegółowienie – obrazy bogate w szczegóły
8. Liczby, numeracja –szczególna forma uszczegółowienia, która wzmacnia obrazy  i wspomaga działanie zasady porządku i kolejności
9. Synestezja – przenoszenie jednych wrażeń zmysłowych na inne, które jest związane z wrażliwością wszystkich zmysłów (wzroku, słuchu, węchu, smaku, dotyku, kinestezji)
10. Amor – obrazy z elementami erotyki
11. Kolejność, porządek – grupowanie, szeregowanie, klasyfikowanie i inne „łącza pamięciowe”
12. Niecodzienność – obrazy niezwykłe, nietypowe
13. „Ja” w obrazach mentalnych – włączanie siebie w obrazy budzi emocje, a to wspomaga zapamiętywanie
14. Aktywna wyobraźnia – im żywszą mamy wyobraźnię i im bardziej wykorzystujemy ją w procesie zapamiętywania, tym sprawniejsza jest pamięć

Tworzone skojarzenia powinny być „czyste”. Obrazy powinny zawierać tylko te informacje, które chcemy zapamiętać i  powinny być łączone ze sobą słowami-kluczami, które również są obrazami i stanowią haki dla nowych informacji. Związki między nowymi obrazami a obrazami-kluczami muszą być proste i bezpośrednie. Można to osiągnąć poprzez zderzenie tych obrazów ze sobą, sklejenie, splecenie, umieszczenie jednego obrazu na/pod/w drugim, zamianę jednego obrazu na drugi, umieszczenie obrazu w innych sytuacjach oraz sprawienie, aby obrazy mówiły, tańczyły, wymieniały się akcją, kolorem, zapachem.

Łańcuchowa Metoda Skojarzeń

Łańcuchowa Metoda Skojarzeń to podstawowa metoda pamięciowa, na której opierają się pozostałe techniki. Wykorzystuje opisane powyżej zasady i polega na tworzeniu w wyobraźni aktywnych obrazów połączonych ze sobą w niezwykłą historię. Powinna ona być na tyle barwa i dynamiczna, by następnie mogła być z łatwością oglądana przez nas oczami wyobraźni i odtwarzana na ekranie umysłu.

Zakładkowa Metoda Zapamiętywania

W tej technice główną rolę odgrywają obrazy-klucze, które są stałe i pozwalają na zapamiętanie ogromnej ilości informacji. Każdy sam powinien zbudować sobie swój system zakładek, dlatego że własne skojarzenia są łatwiejsze do przypomnienia niż te narzucone przez kogoś. Zakładki, które mogą być stosowane są różne – cyfropodobne (obrazkowe), alfabetyczne, mieszkaniowe i rymowanki liczbowe.

• Zakładkami cyfropodobnymi (obrazkowymi) są liczby. Ta metoda jest bardzo łatwa, ale obejmuje tylko liczby od 1 do 10. Obrazy, które odnoszą się do liczb powinny przypominać kształtem lub symboliką owe liczby, np. dwa – łabędź.
• Rymowanki liczbowe są systemem podobnym do zakładek obrazkowych. Służą do zapamiętywania małych porcji materiału na krótki czas. Również obejmują liczby od 1 do 10, a obrazy, które się do nich odnoszą powinny rymować się z brzmieniem liczb, np. 3 – wszy.
• Zakładki alfabetyczne to litery alfabetu. Do każdej litery dobieramy słowo, które zaczyna się na tę literę. Powinno ono być proste, łatwe do wyobrażenie i zapamiętania, może być bliskobrzmiące, np. u – ucho.
• Zakładki mieszkaniowe czyli tzw. rzymski pokój. Ta metoda polega na wyobrażeniu sobie w najdrobniejszych szczegółach swojego wymarzonego domu – wszystkich pokoi, mebli, przedmiotów, obrazów, kwiatów, ozdób. Przy czym całość musi być uporządkowana, ustawiona w określonej kolejności. Ten system niesie nieograniczone możliwości. Zakładkami są kolejne rzeczy, pomieszczenia, a następnie także cała okolica, miasto, itd.

Mindmapping

Podczas nauki większość z nas sporządza notatki – czasem w formie opisowej, czasem w punktach lub tabelach. Które z nich są najlepsze? Właściwie żadne z wymienionych, dlatego że wykorzystują tylko lewą półkulę, a powinny angażować również prawą półkulę, odpowiedzialną za wyobraźnię oraz skojarzenia i korzystać z technik pamięciowych. Wszystko to znajduje swoje zastosowanie w notatkach pamięciowych zwanych mapami myśli. Pozwalają one tworzyć wielowymiarową, twórczą, szczegółową mapę. Ich stosowanie przynosi bardzo dobre rezultaty – umożliwią one bowiem zapamiętanie obszernego materiału, tworzą w umyśle spójny, całościowy obraz danego zagadnienia, a ponadto dzięki nim nie jesteśmy bezrefleksyjni, ale potrafimy odnieść się krytycznie do analizowanego tekstu.

Temat mapy umieszczany jest w jej centrum. Z centrum wybiegają odgałęzienia, które są głównymi zagadnieniami, a wszystkie dalsze odgałęzienia to zagadnienia mniej ważne, poboczne. Gałęzie tworzą sieć węzłów. Mapa powinna być kolorowa, urozmaicona rysunkami, strzałkami, symbolami i wszelkimi indywidualnymi kodami. Każdy powinien wypracować swój własny styl. Taki rodzaj personalizacji znacznie ułatwia zapamiętywanie, bo mapa jest dla nas atrakcyjna. 

Bardzo istotne przy tworzeniu map jest zachowanie odpowiedniej formy. Można to osiągnąć poprzez porządkowanie myśli za pomocą hierarchii i kategorii, ponieważ kierują one tokiem skojarzeń (tak jak tytuły rozdziałów w książce). Aby mapa była przejrzysta, spójna i logiczna niezbędne jest zidentyfikowanie własnych pojęć organizujących, czyli kluczowych koncepcji, które organizują inne pojęcia. Przykładem może być kategoria „maszyny”, w której można wyróżnić mniejszą kategorię „pojazdy silnikowe”, a w niej jeszcze mniejszą -„samochody”, itd. Dla początkujących twórców map odnalezienie odpowiednich pojęć organizujących może sprawiać pewne trudności. Pomocne może być wtedy rozważenie następujących kwestii:

1. Tytuły rozdziałów - Gdyby to była książka, to jakie byłyby tytuły rozdziałów?
2. Cele - Jakie są moje cele związane z tematem mapy?
3. Główne kategorie - Jakie główne kategorie mogę wyróżnić w tym temacie?
4. Wyższe kategorie - Do jakiej wyższej kategorii należą słowa/obrazy, które przychodzą mi na myśl? (tytułami nagłówków gałęzi mogą być słowa: dlaczego, co, gdzie, kto, jak, który, kiedy)
5. Pytania - Na jakie pytania chcę odpowiedzieć?

Przed przystąpieniem do pracy nad mapą myśli należy się odpowiednio przygotować. Chodzi zarówno o stanowisko pracy jak i nastawienie psychiczne. Ważna jest odpowiednia motywacja, zaopatrzenie się we wszystkie potrzebne materiały oraz zadbanie o miejsce, w którym będziemy pracować – temperaturę, oświetlenie, wywietrzenie, przytulność, spokój, itp. Te wskazówki są dość uniwersalne i powinny mieć zastosowanie nie tylko przy tworzeniu map myśli, ale bardziej ogólnie – przy jakiejkolwiek naszej pracy umysłowej, tj. czytaniu, nauce do egzaminu oraz powtarzaniu materiału. Te z pozoru nieistotne kwestie są bardzo ważne, bowiem odpowiednia motywacja i organizacja przestrzeni ułatwia wszystkie wyżej wymienione czynności i ma wpływ na jakość ich wykonywania, a także zapobiega zniechęceniu czy też rozproszeniu uwagi, o które w zabałaganionej przestrzeni nie trudno.

Proces mindmappingu daje nieskończone możliwości. Do mapy można wciąż dodawać kolejne odgałęzienia zachowując jednocześnie uporządkowanie i właściwą organizację materiału. Dzięki temu mapy myśli mają zdecydowaną przewagę nad tradycyjnymi, linearnymi notatkami, które są zbyt długie, czasochłonne, niezorganizowanie, nieprzejrzyste, trudne do zapamiętania i po prostu nudne, nie wspominając już o tym, że tłumią naszą kreatywność i twórcze myślenie. Może tak być, że z początku tworzenie map myśli nie będzie przychodziło nam z łatwością. Nie należy się jednak zrażać, ponieważ praktyka czyni mistrza i kolejne mapy będą w coraz większym stopniu spełniać nasze oczekiwania.

Co z tego wynika?

Podczas studiów uczymy się tak wielu rzeczy, tych potrzebnych i tych mniej potrzebnych, a przy tym często brakuje nam wiedzy najbardziej podstawowej – wiedzy o tym jak się uczyć. Podsumowując to, co już zostało napisane, aby uczyć się skutecznie powinniśmy zadbać o pozytywne nastawienie psychiczne i odpowiednie miejsce do naszej pracy, notować za pomocą map myśli oraz korzystać z pełni możliwości naszej pamięci poprzez stosowanie mnemotechnik.

Stosowanie technik pamięci ma mnóstwo zalet. Nie sposób ich porównywać do bezrefleksyjnego wkuwania czy też wielokrotnego czytania jakiegoś tekstu. Techniki pamięci dają lepsze rezultaty. Właściwie wykorzystywane mogą usprawnić naszą pamięć, co będzie skutkowało większą skutecznością w przypominaniu materiału oraz wzrostem efektywności uczenia, a także zwiększeniem potencjału twórczego. Lepsza pamięć i większa kreatywność wpływa na ogólną sprawność umysłową i przyspiesza przyswajanie wiedzy.

Za przewagą map myśli nad notowaniem tradycyjnym przemawia wiele argumentów. Tworzenie map myśli jest procesem twórczym. Jest to notowanie szybsze i ciekawsze. Materiał przestawiony jest w formie kolorowej, skrótowej i zachęcającej do powracania do niej. Jest zorganizowany w sposób bardziej usystematyzowany, więc logiczny i spójny, a przez to łatwiejszy do odtworzenia.

Nabycie wiedzy  i umiejętności skutecznego uczenia się jest niezwykle ważne. Sekretem efektywności w nauce jest angażowanie obu półkul mózgowych w procesie uczenia się, które jest możliwe dzięki stosowaniu technik pamięci oraz notowaniu przy użyciu map myśli.

Bibliografia:

1. Buzan T. (2003). Pamięć na zawołanie. Metody i techniki pamięciowe. Łódź
2. Buzan T., Buzan B. (2003). Mapy Twoich myśli. Łódź